Brandenburgse concerten
Rond 1720 had Bach een betrekking aan het hof van een zekere Prins Leopold van Anhalt-Köthen, maar hij voelde zich te zeer geremd door de beperkingen die deze baan met zich meebracht. Bij wijze van open sollicitatie droeg hij daarom een verzameling van zes concerten op aan Christian Ludwig, markgraaf van Brandenburg, die zich al vele malen lovend over zijn werk had uitgelaten. Deze reeks gaat derhalve door het leven als de “Brandenburgse concerten”.
Zelf noemde Bach deze reeks “Six Concerts avec plusieurs instruments”. De concerten zijn zeer uiteenlopend van karakter en geschreven voor verschillende muzikale gezelschappen en instrumenten. Enkele delen daaruit komen later terug als cantates, zoals “Ich liebe den Höchsten von ganzem Gemüte” uit het derde concert. Met dit concert is nog iets anders aan de hand: het eerste en het derde deel zijn volledig uitgeschreven en hebben als tempo allegro of allegro moderato. Van het tweede deel, een adagio, staan slechts twee akkoorden vermeld; het was waarschijnlijk de bedoeling dat hierop verder werd geïmproviseerd.
Robert Moog (23 mei 1934 – 21 augustus 2005)
Robert Moog werd op 23 mei 1934 geboren in New York. Na Highschool behaalde hij een bachelor in natuurkunde, daarna in elektrotechniek en zijn doctorsgraad kreeg hij in de technische natuurkunde. Van meet af aan lag zijn interesse bij het ontwikkelen en vervaardigen van elektronische instrumenten.
Op zijn 19e jaar had hij zijn eigen fabriek van theremins1. Eind vijftiger jaren ontwikkelde hij daaruit, mede op verzoek van Raymond Scott2, de eerste synthesizer. Vanaf 1964 begon de dit instrument een commercieel succes te worden.
Onder de eerste gebruikers van de synthesizer komen we bijvoorbeeld tegen: The Monkees (in 1967), The Doors (Strange days, 1967), Keith Emerson (van Emerson, Lake & Palmer in 1968) en The Beatles op het Abbey Road album in 1969. Paul Bley, befaamd Canadees toetsenist uit de free-jazz hoek, was de eerste die een live-optreden met een synthesizer verzorgde. Dat was ook in 1969. Sindsdien is het instrument niet meer weg te denken uit de wereld van de moderne muziek.
Moog ontwikkelde in de loop der jaren een groot aantal verschillende synthesizers, zoals de Minimoog model D, Minimoog Voyager en de Moog Taurus baspedalen.
Voor zijn baanbrekende werk in de muziekwereld werd hij beloond met een aantal eredoctoraten aan Amerikaanse universiteiten. Ook kreeg hij een aantal Grammies toebedeeld.
Toch bleef hij met beide benen op de grond. In een interview verklaarde hij "Ik ben technicus. Ik zie mezelf als instrumentenmaker en de muzikanten zijn mijn klanten".
Hij stierf, 71 jaar oud, op 21 augustus 2005.
Wendy Carlos (14 november 1939 -)
Wendy Carlos, geboren op 14 november 1939, was al vroeg verslingerd aan de muziek. Op haar zesde jaar had ze al pianoles; daarnaast ontwikkelde zij een talent voor grafische vormgeving en wetenschap. Op haar veertiende had ze zelf al een computer gebouwd, lang voordat deze bekend werden. Na haar universitaire studies op het gebied van muziek, natuurkunde en compositieleer ging ze aan het werk als opnametechnicus. Daardoor maakte ze kennis met Robert Moog, die bezig was met de bouw van een synthesizer. Al snel werd ze betrokken bij de verdere ontwikkeling van dit instrument. Zo was het haar idee de aanslaggevoeligheid van het instrument te verbeteren ten gunste van de dynamiek en de muzikaliteit.
Daarnaast begon zij zelf te experimenteren met de muziek van Bach, met als doel deze via de Moog synthesizer doorzichtiger en toegankelijker te maken voor het grote publiek. Dit mondde uit in de LP Switched on Bach, waarop Carlos onder andere diens Derde Brandenburgse Concert vertolkte. In 1968 bereikte dit album de platina status. En de synthesizer was vanaf die tijd een onmisbaar instrument in de hedendaagse muziek.
Na Switched on Bach nam Wendy in 1969 The Well-Tempered Synthesizer op. In 1973 kwam Switched on Bach II uit.
Intussen had ze al muziek voor de soundtrack van A Clockwork Orange gemaakt en ‘Sonic Seasonings’ uitgebracht, een new-age achtig project waarin natuurgeluiden met muziek werden gecombineerd.
Niet alleen in muzikaal opzicht was ze vooruitstrevend. Ook in haar openheid over haar seksuele identiteit (geboren als man, later tot vrouw getransformeerd) was ze anno 1979 haar tijd ver vooruit. Walter Carlos uit 1968 is dus dezelfde persoon als Wendy Carlos uit 1979. Carlos is tot op heden op velerlei terreinen actief. Zij heeft een zeer uitgebreide website: http://www.wendycarlos.com/
Het adagio uit het Derde Brandenburgs Concert
In haar streven de muziek van Bach dichter bij de moderne mens te brengen, haalde ze een grapje uit met het Adagio uit het Derde Brandenburgs concert. Hiervan had Bach dus maar twee akkoorden genoteerd (A mineur en B); de rest moest er maar bij geïmproviseerd worden. Er zijn dan ook geen opnames te vinden van dit deel. Behalve op de LP Switched on Bach uit 1968 van Wendy (toen nog Walter) Carlos. Het is een zeer swingend stuk, ondanks het gedragen tempo, dat je vanaf de eerste beluistering mee op reis neemt naar een tot nu toe onbekende klankenwereld. Naar mijn idee heeft Carlos dit stuk zo in elkaar gezet dat het kon dienen als artistieke staalkaart voor het nieuwe muziekinstrument.
-----------
1 Een theremin is een elektronisch muziekinstrument dat bespeeld wordt door de afstand tussen de handen en twee antenne te variëren. De speler raakt het instrument niet aan. De theremin werd uitgevonden door Léon Theremin in 1919.
2 Raymond Scott werd bekend door het componeren van filmmuziek bij tekenfilms als Bugs Bunny, Daffy Duck en Looney Tunes. Daarnaast vervulde hij vanaf de dertiger jaren al een voortrekkersrol in het ontwikkelen van elektronische muziek.